Hava Özgürlükleri

Havacılık, insanlar tarafından üretilmiş hava taşıtlarıyla uçmak ya da uçmak için gerekli olan makinelerin tasarımıyla veya bakımlarıyla uğraşmak demektir.

Hava sahası: herhangi bir kara parçası veya su kütlesi üzerindeki boyutları çeşitli kanun, kural ve antlaşmalarla belirlenmiş atmosfer kütlesine hava sahası denir. Hava sahaları yoğunluk ve irtifalarına göre farklı kategorilere ayrılmışlardır. Ancak tüm hava sahaları belirli bir sınıfa dahildir. Hava sahaları ICAO’ya göre A, B, C, D, E, F ve G şeklinde yedi sınıfa ayrılır. Bunlardan A, B, C, D, E kontrollü, F ve G kontrolsüz hava sahasıdır.

Kontrollü hava sahaları özellikle hava trafiğinin yoğun olduğu bölgelerde (işlek meydan civarı, havayolu vs.) oluşturulur.

KONTROLLÜ HAVA SAHALARI

A sınıfı hava sahasında sadece IFR uçuşlara izin verilir. (VFR uçuşlara izin verilmez ). En yoğun trafiğin gerçekleştiği hava sahalarına tahsis edilir.

B sınıf hava sahasında, IFR ve VFR uçuşlara izin verilir. Çok yüksek hava sahalarına tahsis edilir.

C sınıf hava sahasında, IFR ve VFR uçuşlara izin verilir. Yüksek hava sahalarıdır. VFR uçuşlar ilgili ATS ile temasa geçmek koşuluyla bazı özel şartlarda kullanabilirler.

D sınıf hava sahasında, IFR ve VFR uçuşlara izin verilir. Daha az yoğunluklu trafiğin yaşandığı hava sahalarına tahsis edilir. Pek çok CTR ve CTA bu sınıftadır.

E sınıf hava sahasında, IFR ve VFR uçuşlara izin verilirD sınıfına benzer ancak VFR uçuşlar için -D’nin aksine- ATC izni gerekmez.

KONTROLSÜZ HAVA SAHALARI

F sınıf hava sahasında, IFR ve VFR uçuşlara izin verilir. Tavsiyeli yollardır

G sınıf hava sahasında, IFR ve VFR uçuşlara izin verilir. Open-FIR’dır. Kontrollü sahalar dışındaki RASA’ları, MATZ’leri ve ATZ’leri de kapsar.

Uçuş bilgi bölgesi ya da FIR (İngilizce: Flight Information Region), içinde uçuş bilgi hizmeti (FIS), ikaz hizmeti (ALRS) ve havacılık meteorolojisi hizmeti verilen hudutları belirlenmiş bir hava sahasıdına verilen addır. Uçuş bilgi bölgelerini birbirinden ayıran çizgiler Türkçede FIR hattı olarak bilinir. FIR’lar günümüzde kullanılan en büyük hava sahası bölümleridir ve farklı geometrik şekillerde olabilirler.Örneğin Türkiye’nin hava sahası Ankara FIR ve İstanbul FIR olmak üzere iki uçuş bilgi bölgesine bölünmüştür.

Uluslararası Hava Özgürlükleri

1944’te Şikago’da imzalanan Uluslararası Sivil Havacılık Konvansiyonu’na (Şikago Konvansiyonu) göre her devlet kendi ülkesi/bölgesi üzerindeki hava sahasında mutlak egemenlik hakkına sahiptir.Antlaşmaya taraf olan tüm devletler kendi hava sahalarının diğer devletlerin uçakları tarafından kullanımına (tarifeli uluslararası uçuşlar hariç), “önceden izin alınmaksızın” müsaade etmek zorundadır. Sözleşmenin 5. maddesinde de belirtildiği üzere, tarifesiz hava araçlarına önceden izin almadan taraf başka bir devlet ülkesinin üstünden geçmek ve ülkeye inme hakkı tanınmaktadır. Ayrıca sözleşme’ye göre, askeri zorunluluk veya kamu güvenliği sebebiyle yabancı sivil hava aracının uçuşunu kısıtlamak konusunda ilgili devletin takdir hakkı bulunmaktadır.

Ulusal hava sahası üzerinde ülke devletinin tam ve münhasır egemenliğinin geçerli olduğu kabul edilmekte; aynı şekilde devletlerin egemenliği altında bulunmayan alanların üzerindeki hava sahası hakkında da “serbestlik esası” geçerli bulunmaktadır.

Günümüzde, ulusal hava sahası üzerinde ilgili ülke devletinin tam ve münhasır egemenliği kabul edilmekle beraber, iki görüş ileri sürülmektedir.

Bunlardan birincisi: Havaların Serbestliği Teorisidir.

Bu görüş çerçevesinde devletin hava sahasında egemenliği kabul edilmemekle beraber, emniyet nedeniyle bazı tedbirler almanın devletin hakkı olduğu düşünülmektedir. Bu görüşün kabul görmesi durumunda egemenliğin zarara uğraması söz konusudur. Çünkü hava sahasının kullanımına ilişkin olarak ilgili devletin sınırlamalar koyması söz konusu olabileceğinden, devlet ulusal hava sahasında bile barışı, kamu güvenliğini bozucu ihlallerle karşılaşabilecektir.

İkinci görüş ise: Hava Hakimiyeti Teorisidir. Bu görüşün sonucu olarak da, ülke sahibi devletin izni yoksa o hava sahasında yabancı uçakların geçişinin yasak olduğu ve yabancı devlet ülkesine giren her hava aracının içindeki şahıslar ve eşyalarla birlikte o devletin kanunlarına tabi olduğu düşünülmektedir.

Günümüzde uluslararası hukuk anlamında ulusal hava sahası üzerindeki devlet egemenliği ile ilgili olarak kabul edilen yaklaşım da bu doğrultudadır.

Uluslararası Hukukta Sivil Ve Devlet Hava Aracı Ayrımı’nda belirtildiği üzere “Hava araçlarının sivil ve devlet hava aracı biçiminde bir ayrıma tabi tutulması ulusal hava sahasındaki egemenliğin ihlaline karşı bir önlemdir. Zira devlet hava araçlarının yabancı hava sahasında uçabilmesi ve bunun altındaki ülkeye inebilmesi, üzerinden uçulan ülke devletinden alınan özel izinlere tabidir.”

Hava özgürlüğü ticari havacılık için geçerlidir. ‘Özgürlük’ ve ‘hak’ terimleri, iki veya daha fazla ülke arasında izin verilen uluslararası hizmetlerin türüne atıfta bulunmanın kısa bir yoludur.

Uluslararası Hava Özgürlüklerini Birkaç Maddede Özetlemek İstersek :

1. İniş yapmadan yabancı bir ülke üzerinden uçma hakkı.

2. Yolcu veya kargoya binmeden veya indirmeden yabancı bir ülkede yakıt ikmali veya bakım yapma hakkı.

3. Kendi ülkesinden başka bir ülkeye uçma hakkı. Bir Yeni 4. Başka bir ülkeden kendi ülkesine uçma hakkı.

4.  Kendi ülkesinden kalkan veya biten bir uçuşla iki yabancı ülke arasında uçma hakkı.

5. Kendi ülkesinden kalkan veya biten bir uçuşla iki yabancı ülke arasında uçma hakkı.

6. Teknik olmayan nedenlerle kendi ülkesinde mola verirken yabancı bir ülkede iki yer arasında uçma hakkı.

7.  İki yabancı ülke arasında, uçuşların kendi ülkesine temas etmediği durumlarda uçma hakkı.

8. Kendi ülkesinden başlayarak veya ülkesine devam ederek yabancı bir ülke içinde uçma hakkı.

9. Kendi ülkesine gitmeden yabancı bir ülke içinde uçma hakkı.