Ryan X-13 Vertijet

Ryan X-13 Vertijet yatay uçuş dikey kalkış, fikrini test etmek için tasarlanmıştır. X-13 Vertijet, temelde bakıldığında jet motorlu bir Dikey Kalkış ve İniş (VTOL) uçağının fizibilitesini belirlemek için tasarlanmış deneysel bir uçuş aracıdır.

II. Dünya Savaşı sırasında ABD Donanması’nın uçak filosunun saldırılara, özellikle de nükleer saldırıya, karşı savunmasız olduğuna dair artan korku, Donanmayı denizaltılara az sayıda uçak yerleştirmeyi düşünmeye yöneltti. Bu sayede denizaltı, içsel gizliliğini kullanarak, düşman kıyılarına yakın bir yerde sürünebilir, bir hava saldırısı başlatabilir, uçakları kurtarabilir ve düşman tepki veremeden gitmiş olabilirlerdi. Bu fikir gerçekten de akla yatkın ve mantıklı geliyordu düşünüldüğünde.

Ryan X-13 Vertijet için ilk fikir, Amerika Birleşik Devletleri Donanması’nın (USN) Ryan’la jet motorlu bir VTOL uçağının uygulanabilirliğini araştırması için sözleşme imzaladığı 1947 yılına dayanıyor. Bu anlaşma, denizaltı tabanlı uçakların fizibilitesini değerlendirme programının bir parçasıydı ve o zamanlar Donanma, VTOL konseptini taktik avantaj için kullanmakla oldukça ilgileniyordu. Hal böyle olunca Ryan X-13 Vertijet, Donanma tarafından uçak gemilerinde yer tasarrufu sağlayan bir soruna bir çözüm olarak çok mantıklı geliyordu insana.

1950’lerin başlarına gelindiğinde, bazı kıdemli subaylar, tüm ABD Donanması uçaklarının 10 yıl içinde Dikey Kalkış (VTO) makineleri olacağını düşünüyorlardı. Yanılıyorlardı, ancak bunu anlayabilmeleri için Ryan X-13 Vertijet gibi bir uçağa ihtiyaç vardı.
Ryan, 1947’de sözleşmeyi imzaladıktan sonra 1950’ye kadar ve 1951’de uçan bir teçhizatta uzaktan kumandalı Dikey Kalkış ve İniş (VTOL) teçhizat testleri gerçekleştirdi.

Kore Savaşı’nın ardından Donanma araştırma ve geliştirme finansmanı kesildi ve X-13 projesinin 1953 yazında parası kalmadı.
Ancak bu uçağa o kadar ilgi vardı ki Birleşik Devletler Hava Kuvvetleri (USAF), X-13 ve Donanmanın parası bitmeden önce VTOL uçuşunun olanaklarıyla ilgilenmeye çoktan başlamıştı. Küçük hizmet programını devam ettirmek için gerekli olan finansmanı sağladıktan sonra X-13 projesinin sahipliğini USAF üstlendi.

1953’te Ryan’la imzalanan sözleşmeye göre artık test uçağını bir kenara bırakıp, gerçek bir uçan jet motorlu VTOL uçağı geliştirme vakti gelmişti. Bu yeni sözleşmeye göre saf bir jetin dikey kalkış, havada süzülme, yatay ileri uçuşa geçiş ve dikey iniş kabiliyetini göstermek öncelikli hedefti.

Ryan Aeronautical tarafından bir çift X-13 prototipi üretildi ve uçuruldu. USN-Ryan ekibi, X-13 VTOL konseptinde altı yıldan fazla süre çalıştı. Sonunda ilk prototip (54-1619) geçici iniş takımları ile donatılmıştı ve aerodinamik özelliklerini test etmek için 10 Aralık 1955’te ilk yatay uçuşunu yaptı. İkinci prototip ise (54-1620), 11 Nisan 1957’de Edwards AFB, Kaliforniya’da bir Vertijet’in ilk tam döngü uçuşunu tamamladı; Genel aerodinamik özelliklerinin testi ise 10 Aralık 1955’te yapılmıştı. Daha sonra geçici bir “kuyruk oturma” teçhizatı takıldı ve 28 Mayıs 1956 yılında havada asılı durma özelliklerini test etmek için yerden dikey konumda uçtu. Uçak, 11 Nisan 1957’de Edwards AFB, California’da ilk tam zamanlı uçuşunu tamamladığında kelimenin tam anlamıyla tarih yazmıştı.

Ancak her güzel hikayenin bir sonu vardır misali:

Hava Kuvvetleri, operasyonel bir gereksinim olmaması nedeniyle Ryan X-13 Vertijet’in geliştirilmesine devam etmemeyi seçti. Yani X-13 başarılı olmasına rağmen, misyonu olmayan bir başarıydı. Bu sebepten dolayı Donanma, denizaltı gemileri fikrini işe yaramaz olarak terk etti ve USAF, özellikle X-13’ün kısa menzili göz önüne alındığında, bir VTOL uçağına ihtiyaç duymadığını anladı.

Uçak 1957’nin sonlarında emekliye ayrıldı. Ancak VTOL konsepti tabi ki unutulmadı: Vertijet’in vektörlü itme gücü kullanımı, yeni bir tasarım üzerinde etkili olacak ve ardından Büyük Britanya’da prototip aşamasına ulaşarak yaşamaya devam edecekti: “Hawker-Siddeley’s Harrier”

Son olarak şunu da belirtmemiz gerekir ki, her iki X-13 de müzelerde korundu:
Birincisi San Diego Hava ve Uzay Müzesi’nde, İkincisi ise şu anda USAF Ulusal Müzesi’nde sergileniyor.

Ryan X-13 Vertijet Özellikler

• Ağırlık: 2.424 kg
• En yüksek hız: 563 km/sa
• Menzil: 307 km
• Motor tipi: Rolls-Royce Avon
• Üretici: Ryan Aeronautical
• İlk uçuş tarihi: 10 Aralık 1955

Bu yazıyı da beğenebilirsiniz:

de Havilland Vampire