CRM (Crew Resource Management) Nedir?

   İnsanın doğrudan veya dolaylı olarak etki etmediği hiç bir alan yoktur. Sadece uçuşta değil diğer tüm alanlarda da uygun olan, başarıyı getiren ve emniyetli bir iş ortamı sunan, sistem içindeki insanların ve diğer kaynakların etkin biçimde kullanılmasıyla mümkün olur. ‘Uçuş Ekibi Kaynakları Yönetimi’ olarak bilinen bu disiplinde ‘kaynaklar’; pilot, kabin ve kokpit ekipleri, yer görevlileri (hava trafik, teknik bakım), yer destek üniteleri, üst yöneticiler, uçağın donanımı, otomasyon sistemleri, talimatlar, eğitim imkanları, vs’dir. Birçok  kaza pilotun veya operatörün teknik hatalarından değil, ekip çalışmasının eksikliğinden, iletişim sorunlarından ve psikolojik nedenlerden kaynaklanır.

    Etkin bir CRM uygulamasında; ekibin doğru çalışması, uçuşun emniyetli yönetilmesi hedeflenir. Kararların alınması, kuralların uygulanması ve bu süreçte takım çalışması, liderlik, planlama, zaman, risk, yorgunluk ve stres gibi etkenler dikkate alınmalıdır. CRM’in havacılıkta ki ilk uygulaması Wright kardeşlerin 1903 yılındaki uçuşların da görüldü. Orville çok iyi bir mekanisyen, Wilbur ise müthiş bir tasarım ve bellek gücüne sahipti. Takım çalışmasının en iyi örneğini vererek CRM’in temellerinin bu iki kardeşin etkili çalışmaları ile atıldığı ileri sürülmüştür.

    Ekiplerin performanslarını maksimize etmek nedeni ile CRM eğitimleri havacılıkta havayolları tarafından zaman zaman sınıf, simülatör ve doküman eğitimi gibi farklı eğitimlerle düzenlenmektedir. Temel olarak işlenilen konular: İletişim, takım/ekip çalışması, durumsal farkındalık, brifing/dibrifing, kişilerarası iletişim ve ilişkiler, liderlik, karar oluşturma, yanlış tutumlar ve davranışlar, stres ve yorgunluk yönetimi ve tabi ki de en önemli unsur insan hataları…  Örnek olarak, NATO Avrupa Jet Okulunda 3 yılda bir verilen bu eğitimin öğretmenleri uçuş doktorları ve psikologlardır.

Ticari havayolları uçuş ekipleri için genellikle eğitim süresi 2-3 gün kadardır. CRM konuları yanında, vaka raporları ve kazalarla ilgili videoların izletilmesi, beklenmedik acil durum senaryoları üzerinden uçuş simülatörleri (LOFT) yapılır. Eğitim süresi dahilinde özellikle NOTECHS konusunda bolca psikolojik jargon içermesi ve uçuş ekiplerinin bunlara fazla aşina olmamaları yüzünden konuyu takip etmelerinde zorluk yaşandığı görülmüştür. Bu nedenle çoğu şirket CRM eğitimlerinde (psikolog yerine) pilot ve diğer havacıları görevlendirmektedir. Ancak bu kişiler de psikolojik teorileri, mekanizmaları ve son araştırmaları iyi bilmedikleri için yetersiz kalabilirler. Artık havayolu şirketlerinin, derslerinde, eğitimlerinde psikolojik terimleri daha az, havacılık terminolojisini daha çok kullanan psikologlar istihdam etme trendinde oldukları görülmektedir.

     1 Temmuz 2002 gecesi saat 23.35’de Rus Başkır Havayollarının Tupelov 154 uçağı ile DHL’ye ait Bergamo-Brüksel seferi yapan Boeing 757 kargo uçağı 36 bin feet irtifada uçmakta ve birbirlerine yaklaşmakta idiler. İsviçre hava kontrol merkezi o gece teknik bakıma girmişti. Birçok cihaz kapalı ve ATC’nin telefonları kesikti. Radar ekranının tazeleme hızı düşmüş ve en önemlisi 2 uçağın çarpışma rotasına girmesi durumunda uyarı veren sistem kapatılmıştı. İki kişinin kullanması gereken monitörlere tek kişi bakmakta ve kaza anında kontrolör 2 monitörden  3 uçağı takip edip birisine iniş talimatları veriyordu. İsviçre hava kontrol, çarpışmalarına 50 saniye kala durumu fark etti. Çarpışma Önleme Sistemi (TCAS) uçaklara otomatik uyarı veriyordu ve DHL uçağına alçalma, Rus uçağına da tırmanma talimatı vermişti. Kontrolör Peter Nielsen, elektronik haberleşme sistemi kesik olduğu için TCAS’ın Rus uçağına verdiği talimatları duymadı ve alçalmasını söyledi; Rus pilotlar, TCAS’ın ve kontrolörün zıt komutları arasında kaldılar ve kontrolöre uyarak alçalma kumandası verdiler. Bu sırada DHL uçağıda TCAS talimatları uyarınca alçalmaktaydı. Birkaç saniye sonra Constance Gölü üzerinde havada iki uçak çarpıştı. Feci kazada 71 kişi öldü ve bunların 52’si UNESCO’nun düzenlediği okul gezisi ile İspanya’ya seyahat etmekte olan Başkurt Cumhuriyetinin yetenekli çocuklarıydı. Kaza sonrası Peter Nielsen ciddi psikolojik travma yaşadı; işini kaybetti. 2 yıl sonra, kazada çocuklarını ve eşini kaybeden Vitaly Kaloev isimli Rus mimar, Peter Nielsen’i evinin bahçesinde bıçaklayarak öldürdü. Tutuklanan mimar 4 yıl sonra suçu psikolojik sebepten işlediğine hükmedilerek serbest bırakıldı; 2008 yılında milletvekili seçildi. Bu trajik olaylar zinciri, iletişim, takım çalışması, durumsal farkındalık ve karar verme gibi alt başlıkları olan CRM hatası olarak kayıtlara geçmiştir.